جیوه (Hg) یکی از فلزات خاص و نادر است که در دمای اتاق به حالت مایع قرار دارد و همین ویژگی باعث شده در گذشته کاربردهای فراوانی داشته باشد. با این حال، به دلیل سمیت و خطرات زیستمحیطی و انسانی، امروزه استفاده از آن در بسیاری از صنایع محدود یا ممنوع شده است.
کاربردها:
۱. کاربردهای علمی و آزمایشگاهی
در دماسنجها و فشارسنجها (مانومترها و بارومترها)
به علت انبساط یکنواخت و چگالی بالا، جیوه در گذشته برای اندازهگیری دما و فشار بسیار دقیق بهکار میرفت.
امروزه بیشتر با دماسنجهای دیجیتال یا الکلی جایگزین شده است.
در لامپهای فلورسنت و بخار جیوه
بخار جیوه درون این لامپها نور فرابنفش تولید میکند که با پوشش فسفر به نور مرئی تبدیل میشود.
در برخی آزمایشهای شیمیایی و الکتروشیمیایی
به عنوان کاتد جیوهای در سلولهای آزمایشی و باتریهای خاص.
۲. کاربردهای صنعتی
در تولید کلر و سود سوزآور (NaOH) با روش سلول جیوهای (قدیمی)
این روش تا چند دهه پیش رایج بود ولی به دلیل آلودگی محیط زیست، اکنون در حال حذف کامل است.
در تولید آمالگامها (آلیاژهای جیوهای)
جیوه میتواند با فلزاتی مثل طلا، نقره، و قلع ترکیب شود.
در گذشته از آمالگام دندانی برای پر کردن دندانها استفاده میشد (اکنون تقریباً کنار گذاشته شده است).
در صنایع طلاکاری سنتی نیز برای استخراج یا تصفیه طلا کاربرد داشته است.
۳. کاربردهای الکتریکی و الکترونیکی
در کلیدها و رلههای جیوهای به علت رسانایی بالا و مقاومت در برابر جرقه.
در سوئیچهای حرکتی و سنسورهای قدیمی که از حرکت جیوه برای قطع و وصل مدار استفاده میکردند.
۴. کاربردهای پزشکی (قدیمی)
در گذشته در داروهایی مثل کلرید جیوه برای ضدعفونی و درمان برخی بیماریها استفاده میشد،
اما اکنون به دلیل سمی بودن بالا و خطر تجمع در بدن، این کاربردها ممنوع شدهاند.
۵. هشدار و محدودیتها
جیوه و بخارات آن بسیار سمیاند و میتوانند باعث آسیب به مغز، کلیه، و سیستم عصبی شوند.
در کشورهای مختلف، جمعآوری، انتقال و دفع جیوه طبق قوانین سختگیرانه زیستمحیطی انجام میشود.
بههیچوجه نباید با جیوه آزاد (مایع) تماس مستقیم داشت یا آن را در محیط رها کرد.